बँकिंग प्रकिया भारतासाठी नवीन नाही. 200 वर्षाहून जास्त काळ ही प्रणाली देशाच्या आर्थिक परीसंस्थेचा भाग राहिली आहे. हे अशा क्षेत्रांपैकी एक क्षेत्र आहे जे अनेक वर्षांपासून विकसित होत आले आहे आणि काळानुसार अद्ययावत होत राहिले आहे.

बँकिंग आता आपल्या जीवनशैलीचा आणि आपल्या आर्थिक उलाढालींचा अविभाज्य भाग आहे. याचे कारण आपण बँकेवर जास्त विश्वास ठेवतो. तथापि आपल्याकडे बरेच लोक आहेत, ज्यांना बँका कशा आहेत, बँकेचे प्रकार, विविध राष्ट्रीयकृत, खाजगी बँका इत्यादीसारख्या बँकिंग मुलभूत गोष्टींबद्दल माहिती नाही. अर्थशिक्षण या ब्लॉगच्या माध्यमातून भारतातील बँकिंगच्या अशा काही आवश्यक बाबींविषयी चर्चा केली आहे. या ब्लॉगमुळे लोकांच्या बँकिंगच्या ज्ञानात भर पडेल अशी आम्ही आशा करतो.

बँक म्हणजे काय?

बँक ही एक अधिकृत आणि परवानाधारक वित्त्तीय संस्था असून, या माध्यमातून आपल्या ठेवी प्राप्त करण्यास, त्या ठेवण्यास, आवश्यकतेनुसार ग्राहकांना पैसे काढण्यास आणि कर्ज घेणे शक्य होते. याव्यतिरिक्त, बँका संपत्ती व्यवस्थापन, लॉकर्स, चलन विनिमय इत्यादीसारख्या वित्तीय सेवा देखील देतात. भारतामध्ये देशातील बँकिंग प्रणाली भारतीय रीझर्व्ह बँकेकडून (RBI) नियंत्रित केली जाते ,जी भारताची केंद्रीय आणि नियामक संस्था आहे.

भारतात विविध प्रकारच्या कोणत्या बँका आहेत?

भारतात बँकांचे खालीलप्रमाणे वर्गीकरण केले आहे.

व्यावसायिक बँका

भारतात व्यावसायिक बँकांचे नियमन बँकिंग नियमन कायदा 1949 द्वारे केले जाते. या बँकांचे उद्दिष्ट नफा कमावणे हे आहे. मुलभूतपणे, त्या ठेवी स्वीकारतात आणि कॉर्पोरेट, सरकार आणि सामान्य लोकांना कर्ज देतात. व्यावसायिक बँकांमध्ये सार्वजनिक क्षेत्रातील बँका, खाजगी क्षेत्रातील बँका, परदेशी बँका आणि ग्रामीण क्षेत्रातील बँका यांचा समावेश असतो.

लघु वित्त बँका

नावाप्रमाणेच लघु वित्त बँकांचे सूक्ष्म उद्योग, अल्पभूधारक शेतकरी आणि बरेच लघु उद्योग आणि असंघटीत क्षेत्रांना वित्त पुरवण्याचे उद्दिष्ट आहे. या बँका बँकिंग नियमन कायदा 1949 च्या कलम 22 अंतर्गत परवानाकृत आहेत आणि RBI कायदा 1934 आणि FEMA च्या तरतुदीनुसार त्यांचे नियंत्रण होते. लघु वित्त बँका, लघु उद्योगांना पाठींबा देतात आणि म्हणूनच भारतीय अर्थव्यवस्थेमध्ये महत्वाचे योगदान देतात.

सहकारी बँका

सहकारी अधिनियम 1912 अंतर्गत नोंदणीकृत आणि निवडून दिलेल्या व्यवस्थापकीय समितीतर्फे चालवणाऱ्या बँकांना सहकारी बँका असे म्हणतात. या बँका ना-नफा, ना-तोटा तत्वावर चालतात आणि त्यांच्या लाक्ष्यित विभागात प्रामुख्याने लघु उद्योग, उद्योजक, उद्योग आणि शहरातील स्वयंरोजगार करणारे लोक समाविष्ट असतात. सहकारी बँकासुद्धा भारतातील ग्रामीण भागांमध्ये सेवा पुरवितात. शेती, हॅचरी यासारख्या उपक्रमांमध्ये सहभागी असलेल्या लोकांसहित हा विभागामध्ये ग्राहकांचा समावेश होतो.

 पेमेंट्स बँका

पेमेंट्स बँक हा भारताच्या बँकिंग कॉसमॉसमध्ये तुलनेने नवीन विभाग आहे आणि याची संकल्पना RBI ने मांडली होती. सध्या, पेमेंट बँकामध्ये प्रति ग्राहक रुपये 1 लाखापर्यंत मर्यादित ठेव आहे. या बँका नेट बँकिंग, मोबाईल बँकिंग, ATM कार्ड्स आणि डेबिट कार्ड्स अशा विविध प्रकारच्या इतर सेवा देतात.

राष्ट्रीयकृत, खाजगी क्षेत्र, विदेशी बँका आणि भारतातील लघु वित्त बँका

बँकांच्यापुढील वर्गीकरणामध्ये, आपण यापूर्वी पाहिलेल्या श्रेणींमध्ये मोडणाऱ्या काही बँकाचा विचार करूया.

राष्ट्रीयकृत बँका:

बँक ऑफ इंडिया, स्टेट बँक ऑफ इंडिया, बँक ऑफ महाराष्ट्र, इंडियन बँक, युनिअन बँक ऑफ इंडिया, सेन्ट्रल बँक ऑफ इंडिया, इंडियन ओव्हरसीझ बँक, बँक ऑफ बरोडा, पंजाब नॅशनल बँक, कॅनरा बँक आणि पंजाब आणि सिंध बँक आणि UCO बँक

खाजगी क्षेत्रातील बँका:

HDFC बँक, ICICI बँक, IDFC बँक, IDBI बँक, बंधन बँक, अॅक्सिस बँक, करुर व्यास बँक, कर्नाटक बँक, जम्मू आणि काश्मीर बँक, इंडसइंड बँक, फेडरल बँक इत्यादी.

विदेशी बँका:

BNP परीबास, HSBC बँक, कतार नॅशनल बँक (QPSC), बँक ऑफ अमेरिका, JP मॉर्गन चेस बँक NA, क्रेडीट अॅग्रीकॉल कॉर्पोरेट आणि इन्व्हेस्टस्टमेंट बँक, डॉइच बँक अशा अनेक.

लघु वित्त बँका:

कॅपिटल स्मॉल फायनान्स बँक लि., जना स्मॉल फायनान्स बँक लि., उत्कर्ष स्मॉल फायनान्स बँक लि., इक्विटाज स्मॉल फायनान्स बँक लि., इत्यादी.

भारतातील बँकांनी पुरवलेल्या सुविधा

बँकिंग सुलभ करणे आणि बँकिंग अनुभव वाढवणे यासाठी बँक आपल्या ग्राहकांना विविध सुविधा पुरवितात. आपण सर्वात महत्वपूर्ण पाच गोष्टींचा थोडक्यात आढावा घेऊ.

1. बँकर्स चेक

बँकर्स चेक ही पे ऑर्डर आहे जी बँक स्वतः देयकाच्या खात्यामधून आवश्यक रक्कम काढून त्यास जारी करतो. बँकेमधून पैसे पाठवण्याच्या एका पद्धतीमध्ये ती आहे. ज्या व्यक्तीला किंवा कंपनीला पैसे द्यायचे आहेत आशा व्यक्तीच्या किंवा कंपनीच्या नावाने बँकर धनादेश जारी करतात. ग्राहक बँकेला या सेवेसाठी कमिशन देतात. ही सुविधा स्थानिक पेमेंट देण्यासाठी वापरली जाते.

2. NEFT (नॅशनल इलेक्ट्रॉनिक फंड्स ट्रान्स्फर)

NEFT ही आधुनिक काळातील इलेक्ट्रॉनिक निधी हस्तांतरण पद्धत आहे ज्यामध्ये एका बँकेतून दुसऱ्या बँकेत ऑनलाईन पद्धतीने निधी हस्तांतरण करता येते. NEFT ला कोणतीही किमान आणि कमाल निधी हस्तांतरण मर्यादा नसते. ज्यांची बँक खाती आहे असे लोक ही सुविधा वापरतात. तथापि, खाते नसलेल्या लोकांनाही याचा लाभ घेता येतो. नंतरच्या प्रकरणात, एखादी व्यक्ती NEFT-सक्षम शाखेत रोख जमा करते आणि NEFT मार्फत निधी हस्तांतरण करण्याची सूचना जारी करते.

3. बँक ड्राफ्ट

बँक ड्राफ्ट सुविधेचा वापर करून ग्राहक, केवळ खातेदार इतर ठिकाणी पैसे पाठवू शकतात. बँकेने केलेल्या विनंतीप्रमाणे खातेधारकांना तपशीलांसह विशिष्ट प्रोफार्मा भरणे आवश्यक आहे.

बँक आपल्या खात्यात आवश्यक रकमेसह डेबिट केल्यावर बँक ड्राफ्ट जारी करते. पुढे ग्राहक ज्याला पैसे देणार आहे त्याला ड्राफ्ट पाठवतो. ड्राफ्ट प्राप्तकर्ता त्याचा ड्राफ्ट बँकेत जमा करतो आणि बँक निर्दिष्ट रक्कम त्याच्या खात्यात जमा करते. बँक ज्या शाखेत ड्राफ्ट देय असेल, त्या शाखेला त्याबद्दल माहिती देते. तथापि, बँक ड्राफ्ट ही खूप वेळकाढू प्रक्रिया आहे आणि त्यामध्ये मोठ्या प्रमाणावर शुल्क समाविष्ट असते.

4. कॅश-क्रेडीट

कॅश-क्रेडीट ही आणखी एक महत्वपूर्ण सुविधा आहे ज्यात बँक ग्राहकाची सध्याची मालमत्ता, स्थिर मालमत्ता इत्यादींनुसार ग्राहकाला कर्ज देते. मालमत्तेवर कर्ज देताना बँका, बँकर्सच्या बाजूने ती गहाण ठेवतात.

5. RTGS (रिअल टाईम ग्रॉस सेटलमेंट)

RTGS म्हणजे रिअल-टाइम आणि ग्रॉस बेसिसवर निधी हस्तांतरण. RTGS मध्ये व्यवहारासाठी प्रतीक्षा कालावधी नसतो. प्रक्रिया सुरू झाल्यानंतर लगेच प्रणालीवरून व्यवहार सुनिश्चित केला जातो. पुढे, एकूण सेटलमेंट म्हणजे दुसरा कोणताही व्यवहार मधे न आणता किंवा घोळ न घालता, एकास एक या आधारावर हा व्यवहार ठरवणे होय. परंतु हे लक्षात घेतले पाहिजे की RTGS पेमेंट्स अंतिम आणि अपरिवर्तनीय आहेत आणि देशाच्या मध्यवर्ती बँकेमार्फत केली जातात आणि देखरेख किंवा नियंत्रितही त्यामार्फत केली जातात.

ऑनलाईन बँकिंग म्हणजे काय?

ऑनलाईन बँकिंग हा बँकिंगचा सर्वात नवीन प्रकार आहे. यात इलेक्ट्रॉनिक माध्यमाद्वारे बँकिंग करणाऱ्या ग्राहकांचा समावेश आहे. ही वन क्लिक बँकिंग ही एक अशी सुविधा आहे ज्यामुळे ग्राहकांना डेस्कटॉप, लॅपटॉप, स्मार्टफोन, टॅबलेटवरून निधी हस्तांतरित करणे, बिले भरणे,बँक खाती उघडणे, खात्याचे स्टेटमेंट पाहणे, सेवेसाठी विनंती करणे, विविध उत्पादनांची माहिती घेणे, बँकेच्या ऑफरची माहिती घेणे, कर्जासाठी अर्ज करणे इत्यादी गोष्टी करणे शक्य होते.

ऑनलाईन बँकिंग अंतर्गत असलेल्या काही सेवांमध्ये इलेक्ट्रॉनिक निधी हस्तांतरण (IMPS, RTGS, NEFT, इत्यादी.), ATMs, मोबाइल बँकिंग, आणि बऱ्याच इतर सेवांचा समावेश आहे. बँकिंगचा हे सोयीस्कर स्वरूप आहे कारण यामुळे 24/7 बँक खात्यात प्रवेश मिळतो, कधीही आणि कोठेही डिजिटल पेमेंट करता येते, व्यवहाराबद्दल त्वरित सूचना पाठवता येते आणि सतर्क करता येते, रोख रक्कम बाळगणे आणि रोख व्यवहार करणे हे टाळण्यासाठी ग्राहकांना मदत होते.

अर्थशिक्षणाविषयी

अर्थशिक्षण हा एक FinTech चा उपक्रम आहे ज्याचा हेतू स्थानिक साक्षरतेच्या भाषांमध्ये बँकिंग, वित्त आणि वित्तीय तंत्रज्ञानाशी संबंधित अनेक मुलभूत आणि आधुनिक संकल्पना स्पष्ट करून आर्थिक साक्षरता वाढवणे हा आहे. वाढती आर्थिक साक्षरता एखाद्या विशिष्ठ समाजामधे फरक घडवू शकेल अशी आशा करायला काहीच हरकत नाही.

बँकेकडून प्रत्येक ग्राहकासाठी देण्यात येणाऱ्या मूलभूत सेवा म्हणजे ठेव स्वीकारणे, खातेदाराच्या खात्यात ती (ठेव) जमा करणे, आणि उपलब्ध जमा रकमेवर खातेदारास आवश्यकतेनुसार रक्कम काढण्याची परवनागी देणे. त्यानुसार, या ब्लॉगमध्ये ग्राहकांशी संबंधित विविध बँकिंग कार्यांविषयी माहिती दिलेली आहे. यामध्ये पैसे काढण्याच्या पद्धती, पासबुक्स, डिमांड ड्राफ्ट, आदाता चेक, धारक चेक इत्यादींचा समावेश आहे. चला तर मग, सुरुवात करूया!

पैसे काढणे म्हणजे काय?

नावामध्ये उल्लेख केल्याप्रमाणेच, पैसे काढणे म्हणजे एखादया विशिष्ट खात्यातून पैसे काढण्याच्या क्रियेचा संदर्भ. पैसे काढण्याच्या पद्धती अनेक वर्षांमध्ये विकसित झाल्या आहेत. दोन दशकांपूर्वी, स्वयंचलित टेलर मशीन्स (ATMs) उपलब्ध नसताना लोकांना बँकेत जावे लागे, पैसे काढण्यासाठी कुपन घ्यावे लागे आणि रांगेत उभे राहून स्वतःचा नंबर येण्याची वाट पहावी लागे. हे फक्त वेळकाढू काम नव्हते परंतु जेव्हा खातेदाराला रोख रक्कम हवी असे तेव्हा त्याला बँकेमध्ये जावे लागे.

तथापि, इस.2000 च्या मध्यात बऱ्याच प्रतीक्षेनंतर ATMs ची सुविधा उपलब्ध झाल्याने पैसे काढण्याची प्रक्रिया सुलभ झाली. यामुळे लोकांना बँकेमध्ये न जाता किंवा त्यांच्या कामाच्या वेळेची चिंता न करता कधीही आणि कोठेही सहजपणे पैसे काढता येऊ लागले. याशिवाय, आपण दुसऱ्या प्रक्रियेचा अवलंब करून पैसे काढू शकता ज्याकरिता आपण स्वतः बँकेमध्ये जाणे, पैसे काढण्यासाठी स्लीप भरणे आणि ती सादर करणे आवश्यक असते. चला, या दोन्ही प्रक्रियांवर नजर टाकू.

स्लिप भरून पैसे काढण्याच्या पद्धती विषयी

• बँकेमध्ये जा
• पैसे काढण्यासाठी लागणारी स्लीप घ्या आणि आवश्यक माहिती भरा
• यामध्ये काढण्याची रक्कम,ज्या खात्यामधून पैसे काढायचे आहेत तो खाते क्रमांक, स्वाक्षरी, चलनाचे मूल्य इत्यादीचा समावेश असतो
• आपला नंबर येण्याची वाट पहा
• टेलरकडे पैसे काढण्याची स्लीप सुपूर्द करा
• टेलर आपणास पोचपावती देतो
• तो त्यानंतर रोख रक्कम मोजतो आणि ती आपणास देतो

ATM मधून पैसे काढण्याच्या पद्धती विषयी

• जवळच्या ATM मध्ये जा
• कार्ड स्लॉटमध्ये आपले कार्ड घाला
• आपल्या पसंतीची भाषा निवडा
• आपला चार अंकी ATM पिन टाइप करा
• “रोख रक्कम काढणे” वर क्लिक करा (बटण किंवा स्क्रीन टचवरून)
• आवश्यक रक्कम प्रविष्ट करा. (आपल्या खात्यातील शिल्लक रकमेनुसार)
• “पुष्टी करा” वर क्लिक करा
• मशीनमधून चलनी नोटा बाहेर येण्याची वाट पहा
• त्यानंतर बाहेर आलेल्या नोटा आणि आपले डेबिट कार्ड परत काढून घ्यायला विसरू नका

पासबुक म्हणजे काय?

आपण पासबुक हा शब्द ऐकला असेलच. काही दशकांपूर्वी जरी याचा वापर इतका सर्रास होत नव्हता, तरी अजूनही बँक पासबुक हे उपयोज्य आणि महत्वपूर्ण बँकिंग कागदपत्र म्हणून समजले जाते. आपण ज्या बँकेमध्ये किंवा वित्तीय संस्थेमध्ये खाते उघडले आहे त्यांनी दिलेले बँक पासबुक ही एक पुस्तिका आहे. आपले डेबिट कार्ड किंवा इंटरनेट बँकिंग तपशील समाविष्ट करून बँक, वेलकम कीट किंवा बँकिंग कीटमध्ये ते (पासबुक) आपणास देते.

बँक पासबुकच्या पहिल्या पानावर आपला खाते क्रमांक, ग्राहक ID, शाखेचा IFSC कोड, आपले नाव, पत्ता इत्यादीसारख्या माहितीचा समावेश असतो. पासबुकमुळे आपणास आपल्या खात्यामध्ये झालेल्या व्यवहारांचे संक्षिप्त स्टेटमेंट मिळण्यास मदत होते. अलीकडच्या काळामध्ये बँका ऑनलाईन स्टेटमेंट तयार करत असल्या तरी बँकेमध्ये जाऊन आपण आपले पासबुक अपडेट करणे केव्हाही चांगले कारण यामुळे आपल्याला व्यवहाराचा प्रत्यक्षपणे आढावा ठेवता येतो.

आदाता खाते जमा चेक म्हणजे काय?

आदाता खाते जमा चेकला विशिष्ट प्रकारचे चेक पेमेंट समजले जाते कारण निर्दिष्ट रक्कम आदात्याच्या खात्यामध्ये जमा होत असून आदाता ती अन्य कोणाच्याही खात्यामध्ये हस्तांतरीत करू शकत नाही. आदाता खाते जमा चेक कसा लिहावा ते पाहूया.

• सर्वप्रथम चेकच्या डाव्या बाजूला वरच्या कोपऱ्यात दोन क्रॉस रेषा काढा, आणि त्या रेषांमध्ये ‘आदाता खाते जमा’ असे लिहा.
• तथापि, आपण केवळ चेकवर क्रॉस केले आणि आदाता खाते जमा असे लिहिले नाही तर बँक त्याचाआदाता खाते जमा म्हणून नाही तर केवळ क्रॉसचेक म्हणून विचार करेल याची नोंद घ्या.

धारक चेक म्हणजे काय?

धारक चेकवरची रक्कम ही चेक घेऊन येणाऱ्या व्यक्तीला किंवा धारकाला दिली जाते. यावर आदाता म्हणून कोणत्याही नावाचा उल्लेख नसतो परंतु फक्त किती पैसे काढायचे आहेत त्या रकमेचा उल्लेख असतो. बँकेमधून रक्कम घेण्यासाठी धारक चेक दाखविणाऱ्या व्यक्तीला चेकवरची रक्कम दिली जाते. आपण धारक चेक हस्तांतरित करू शकत नाही. आपण तो केवळ वितरण करून हस्तांतरित करू शकता. तथापि, धारक चेक ही पैसे काढण्याची सुरक्षित पद्धत नाही कारण चेक गहाळ झाला तर त्याचा गैरवापर होण्याची शक्यता जास्त असते.

धारक चेकने पैसे काढण्यावर काही मर्यादा आहेत का? नाही. एखादया कंपनीने कर्मचाऱ्यांच्या पगारांचे पैसे काढण्यासाठी धारक चेक काढला तर बँक सहसा जास्त रकमेचा धारक चेक स्वीकारून रोख रक्कम देते. तथापि, तो चेक एखादया व्यक्तीसाठी असल्यास त्यावर निर्बंध लागू होऊ शकतात.

ठेवी म्हणजे काय?

भारतीय बँकिंग क्षेत्रामध्ये चार प्रकारच्या ठेवी उपलब्ध आहेत. चला, प्रत्येक प्रकाराविषयी थोडक्यात जाणून घेऊ या.

चालू खाते:

चालू खाते:डिमांड डिपॉझीट म्हणूनही ओळखले जाते आणि व्यावसाय करणाऱ्या व्यक्ती या खात्याचा वापर करतात. या खात्यावर दैनंदिन व्यवहाराच्या संख्येवर कोणतेही निर्बंध घातले जात नाहीत. याव्यतिरिक्त, या खात्यावरून खातेदारांना ओव्हरड्राफ्ट सुविधा पुरविली जाते. तथापि, बँक चालू खात्यावर कोणतेही व्याज देत नाही आणि ते चालू ठेवण्यासाठी मोठ्या प्रमाणामध्ये शुल्क आकारले जाते.

बचत खाते:

मर्यादित उत्पन्न असणाऱ्या आणि काही प्रमाणामध्ये पैसे साठवू इच्छिणाऱ्या लोकांसाठी बचत खाते हा योग्य पर्याय आहे. या खात्यावर खातेदाराला व्याजाची विशिष्ट रक्कम मिळते जी बँकेनुसार बदलते. यामुळे खातेधारकाला वेळेमध्ये एकाच ठिकाणी रोख रक्कम जमा करणे शकत होते. तथापि, बचत खात्यावर झालेल्या व्यवहारांच्या संख्येवर बँक निर्बंध घालते.

मुदत ठेव:

मुदत ठेव हा ठेवींचा परंपरागत लोकप्रिय प्रकार आहे. येथे ठराविक कालावधीसाठी आपण आपले पैसे जमा करता (सात दिवसापासून दहा वर्षांपर्यंत) आणि आपल्याला पाच ते नऊ टक्के व्याजदराने निश्चित परतावा मिळतो. काही बँका त्यावरील दंडासहित अकाली FD बंद करण्यास परवानगी देतात.

आवर्ती ठेव:

आवर्ती ठेव हा अजून एक पारंपारिक ठेविचा प्रकार आहे, ज्यात ठेवीदार सहा महिने ते 120 महिन्यांच्या कालावधीसाठी आवर्ती स्वरुपात मासिक किंवा त्रैमासिक पद्धतीने ठराविक रक्कम जमा करतो. FD प्रमाणेच, RD वर देखील ठराविक व्याज दर दिला जातो. दंडाचे शुल्क भरून आपण RD अकाली बंद करू शकता.

डिमांड ड्राफ्ट म्हणजे काय?

डिमांड ड्राफ्ट ही एक प्रीपेड निगोशिएबल देयक पद्धत आहे,जेव्हा आदाता DD सादर करतो तेव्हा ड्रॅाईबँक पैसे देण्याची जबाबदारी स्वीकारते. रक्कम प्राप्त करण्यासाठी संबंधित बँकेने DD देणे आवश्यक आहे किंवा क्लिअरिंग प्रक्रियेच्या माध्यमातून तो DD ताब्यात घेणे आवश्यक आहे. आपण रोख किंवा चेकच्या माध्यमातून डिमांड ड्राफ्ट भरू शकता. तथापि, चेकची रक्कम रुपये 50,000/- पेक्षा जास्त असेल तरच DD साठी चेकवरून देय उपलब्ध आहे.

अर्थशिक्षण पोर्टलवर आर्थिक साक्षरता जनजागृती करण्याबद्दल बरेच काही आहे. आपली आर्थिक साक्षरता वाढविण्यासाठी आमच्या ब्लॉग स्पेसचे अनुसरण करा.

बँका प्रत्येकाला सेवा पुरवितात, अगदी वैयक्तिक ते व्यवसाय मालक आणि कॉर्पोरेशनपर्यंत. त्यानुसार भारतीय बँकिंग प्रणालीकडून विविध प्रकारची खाती ऑफर केली जातात. तर आपण भारतातील सहा प्रकारची बँक खाती पाहूया.

भारतातील 6 प्रकारची बँक खाती

1. बचत खाते

बचत खाते हे नियमित ठेव खाते आहे ज्यावर आपल्याला किमान व्याज मिळते. यामध्ये मासिक व्यवहाराच्या संख्येवर मर्यादा आहेत. लहान मुले, जेष्ठ नागरिक, महिला आणि कुटुंबांना बँक बचत खाते ऑफर करते. यामध्ये शून्य शिल्लक खाते आणि इतर आधुनिक वैशिष्ट्ये असून बिल देयके, डेबिट कार्ड आणि ऑटो स्वीप यांचा समावेश होतो.

2. चालू खाते

हा खाते प्रकार उद्योजक, व्यवसाय मालक आणि व्यापाऱ्यांसाठी आहे. त्यात अधिक रोख ठेवी असतात. अधिक संख्या आणि व्यवहाराची वारंवारता सुलभ करते, आणि दैनंदिन व्यवहारावर मर्यादा नसते. याव्यतिरिक्त, या खात्यावर ओव्हरड्राफ्ट सुविधा दिली जाते जी खातेदाराला खात्यात असणाऱ्या रकमेपेक्षा जास्त रक्कम काढण्याची मुभा देते. तथापि, चालू खाते हे शून्य व्याज खाते आहे आणि त्यात किमान शिल्लक ठेवणे आवश्यक असते.

3. मुदत ठेव

खातेमुदत ठेव खाते, ज्याला FD म्हणून ओळखले जाते, खात्यात आपल्याला एकरकमी रक्कम जमा करता येते आणि त्यावर कालावधीप्रमाणे (जो सात दिवस ते दहा वर्षापेक्षा कमी असू शकते) विशिष्ठ व्याज दर आकारण्यात येतो. काही बँका जेष्ठ नागरिक आणि महिलांना जमा केलेल्या रकमेवर जास्त व्याज दर देतात.

मुदतठेवीमध्ये रक्कम जमा करणे म्हणजे ठरलेल्या कालावधीसाठी रक्कम लॉक करणे होय. असे असले तरीही अनेक बँकांची ऑनलाईन बँकिंग सुविधा अकाली FD बंद करण्यास आणि त्यावेळेपर्यंत जमा झालेल्या व्याजास परवानगी देतात . त्याशिवाय, ऑनलाईन बँकिंगने FD उघडण्याच्या प्रक्रियेला प्रोत्साहन दिले आहे. आता आपण काही मिनिटातच FD उघडू शकता.

4. आवर्ती ठेव खाते

आवर्ती ठेव खाते यालाच RD म्हणतात, हे एक लोकप्रिय आणि पारंपारिक खाते आहे यामध्ये आपण निवडलेल्या मुदतीप्रमाणे आपल्याला सहा महिने ते दहा वर्षापर्यंत आवर्ती आधारावर मासिक किंवा त्रैमासिक काही ठराविक रक्कम जमा करावी लागते. या प्रकारच्या खात्यात कालावधी संपेपर्यंत खातेदारास ठराविक व्याजदराने व्याज दिले जाते.

तथापि, RD आपल्याला कालावधी आणि आवर्ती रक्कम बदलण्याची परवानगी देत नाही. याशिवाय काही बँका कमी व्याजदारानुसार दंड आकारून RD अकाली बंद करण्याची परवानगी देतात.

5. पगार खाते

नावाप्रमाणेच, पगार खाते हे आपल्या नियोक्त्याशी असलेल्या संबद्धतेनुसार उघडले जाते आणि दरमहा आपला पगार या खात्यामध्ये जमा होतो. एखादया कंपनीचा कर्मचारी म्हणून आपण आपल्याला हव्या असलेल्या वैशिष्टांप्रमाणे पगाराचा प्रकार निवडू शकता. पगाराव्यतिरिक्त आपणास पगार खात्यामध्ये भरपाईसुद्धा मिळते.

6. NRI खाते

आता परदेशी वास्तव्यास असलेल्या भारतीयांचे काय? अशा लोकांसाठी बँक NRI खात्याची सुविधा देते. बँक देत असलेल्या NRI खात्याच्या विविध प्रकारांमध्ये खालील घटकांचा समावेश होतो,

• अनिवासी सामान्य (NRO):

हे रुपये चलनामधील खाते आहे, जेथे NRI खात्यामध्ये विदेशी चलनामध्ये रक्कम जमा करतात आणि ते रुपयामध्ये रुपांतरीत होतात. या खात्यामध्ये NRI परदेशातील रक्कम ठेवू शकतात.

• अनिवासी बाह्य (NRE):

NRO प्रमाणेच, NRE मध्ये रुपयांमध्ये रक्कम ठेवली जाते. तथापि, हे खाते फक्त परदेशी मिळवलेले पैसे जमा करण्यासाठीच आहे.

• विदेशी चलन अनिवासी (FCNR):

FCNR खात्यामध्ये विदेशी चलनामध्ये रक्कम ठेवली जाते. यामुळे NRI खाते धारकांना खात्यामधून मुद्दल आणि व्याज हस्तांतरित करणे शक्य होते. तथापि,भारतात यावर व्याज आकारले जात नाही.

या ब्लॉगवरून भारतातील बँकेच्या विविध प्रकारांबद्दल आपल्याला पुरेशी माहिती मिळाली असेल अशी आम्हाला आशा आहे. अशाच प्रकारच्या आर्थिक साक्षरतेच्या सामग्रीसाठी अर्थशिक्षण पोर्टलवर भेट देत रहा.